تعارف که نداریم؛ توی بازاری که همه مدعیاند عسلی که میفروشند صددرصد خالص و طبیعی است، تشخیص عسل طبیعی از عسل تقلبی سختتر از آن چیزی است که فکرش را میکنیم. اصلا عسل تقلبی یعنی چه؟ آیا عسل تقلبی همان عسل مصنوعی است؟ عسل مصنوعی چیست؟ مگر همهی عسلها، حتی همان عسل مصنوعی را هم زنبورها تولید نمیکنند؟ پس چرا بهشان میگویند عسل مصنوعی؟ احتمالا اینها بخشی از سوالاتی هستند که ذهن شما را هم درگیر کردهاند. در این یادداشت میخواهیم به این سوالات پاسخ بدهیم و از همه مهمتر نشانتان بدهیم که چطور میتوانید عسل طبیعی را از عسل تقلبی تشخیص بدهید.
عسل کوهستان؛ خاطرات یک فریبخورده
دایی جمشید من عاشق شیرینیجات بود، اما متاسفانه دیابت داشت و دست آخر هم سر همین شیرینیخوردنهای یواشکیاش از پا افتاد. در روزهایی که هنوز دایی سرپا بود، یک روز از یکی از همکلاسیهایم شنیدم که عسل طبیعی برای دیابتیها خیلی خوب است و جایگزین خوبی برای قند و شکر به حساب میآید. من هم به همین خاطر از میدان تجرش یک شیشه عسل یک کیلویی برای داییجان خریدم. اولش خیلی از کاری که کرده بودم راضی بودم و به خودم افتخار میکردم، اما سه روز بعد که زندایی از بیمارستان به خانهمان زنگ زد، تازه فهمیدم یک جای کار میلنگد. همان ساعت از خانه بیرون زدم و به عطاری قدیمی محلهمان رفتم و جریان را برایش تعریف کردم. آنجا بود که تازه متوجه شدم:«ای دل غافل! عسل هم طبیعی و تقلبی دارد» اما من خودم با همین چشمهایم دیده بودم که روی شیشه عسل نوشته بودند «عسل طبیعیِ اصلِ کوهستان»! پس قضیه چه بود؟ بله، من فریب خورده بودم و حالا که چموخم تشخیص عسل تقلبی را از عسل طبیعی یاد گرفتهام، تصمیم گرفتهام رازهایش را با شما هم در میان بگذارم تا خدای نکرده عسل تقلبی را به جای عسل طبیعی بهتان قالب نکنند.
فهرست:
عسل طبیعی و عسل تقلبی به چه عسلهایی گفته میشود؟
در ذهن خیلی از ما عسل تقلبی عسلی است که با ترکیب مواد مصنوعی در کارخانه یا کارگاه ساخته شده و عسل طبیعی عسلی است که با تلاشهای شبانه روزی زنبور محترم در کندو به ثمر رسیده. در واقع حدس ما خیلی هم بیراه نیست، چون در بعضی کارگاهها با تغلیظ شیرهی برخی از میوهها مانند خرما، توت و حتی گاهی ملاس چغندر مایعی مشابه عسل ساخته میشود که این روزها در خیلی از شیرینیفروشیها استفاده میشود. در واقع، عسلی که در بیشتر شیرینیها استفاده شده عسل واقعی نیست و نه تنها برای افراد مبتلا به دیابت مفید نیست، بلکه مانند بمبی بزرگ بیماری آنها را تشدید می کند. اگر میخواهید از واقعیبودن عسلی که میخرید اطمینان بیشتری داشته باشید، باید به دو نکته توجه کنید: اولا از شرکت و یا تولید کنندهی معتبری خرید کنید و دوما حواستان باشد که روی ظرف محصول از کلمه «عسل خام» استفاده شده باشد.
گلوکز، فروکتوز و ساکارز عسل مصنوعی بالاتر از عسل طبیعی است
گلوکز و فروکتوز موجود در عسل مصنوعی گاهی تا بالای 50 درصد هم می رسد و ساکارز این محصول هم بالای 5 درصد است که اگر ترکیبهای نشاستهای حاوی ساکارز را هم به حساب بیاوریم، ساکارز عسل مصنوعی به حدود ده درصد می رسد. در صورتی که گلوکز موجود در عسل طبیعی بین 20 تا 35 درصد، فروکتوز آن نهایتا 30 درصد و بالاترین حد ساکارز آن 5 درصد است. این همان مشکلی است که دایی جمشید ما را راهی بیمارستان کرد.
عسل تغذیهای چیست؟
اما دو نوع عسل غیر طبیعی و یا اصطلاحا تقلبی دیگر هم در بازار هست که حتی جناب زنبور هم در تولیدشان نقش دارد. اولین گونه از این دو نوع که بین زنبورداران اصطلاحا به «عسل تغذیهای» هم شهرت دارد، عسلی است که در تولید آن، زنبور در کنار تغذیه از شهد گلها و گیاهان، گول زنبوردار را خورده و شکمش را از انواع مواد مصنوعی مانند شکر، قند، شیره خرما و یا حتی شیرینکنندههای صنعتی مانند ساخارین هم پر میکند. در این حالت درست است که عسل را زنبور تولید میکند، اما عسلی که بدست می آید مصنوعی است. حالا هرچقدر که سهم آن مواد مصنوعی در تغذیه ی زنبور تنبل بیشتر باشد، درصد عسل مصنوعی هم بیشتر میشود.
مراقب باشید عسل تغذیهای را به اسم عسل طبیعی بهتان نفروشند
البته، تغذیهی مصنوعی زنبور همیشه اشتباه نیست. گاهی وقتها زنبوردار مجبور می شود برای حفظ زنبورها در برخی از ماههای سرد سال که گل و گیاه در منطقه وجود ندارد، اقدام به تغذیه مصنوعی آنها کند. اما نباید این عسل به عنوان عسل طبیعی به فروش برسد و خود زنبوردار باید اعلام کند که عسل «تغذیهای» است.
عسل مخلوط چیست؟
حالا برویم سراغ نوع دوم که به آن «عسل مخلوط» هم می گویند. در این عسل باز هم زنبور شریک ساخت عسل است، اما بیچاره نمیداند که آنطرف ماجرا چه خبر است! یعنی زنبور تلاش خودش را میکند و عسل خوبی هم تحویل زنبوردار میدهد، اما فروشنده و یا زنبوردار برای اینکه حجم عسل را زیاد کند، عسل را مستقیما با مواد گلوکزی و عسل مصنوعی مخلوط میکند و به عنوان عسل خالص عرضه میکند. ولی خبر خوش اینجاست که ورود هرگونه مواد خارجی به داخل عسل (بخصوص اگر در ترکیب آنها آب باشد)، باعث تخمیر و ترششدن آن میشود و به طبع برای خریدار حرفهای قابل تشخیص است. همین موضوع درصد تولید این نوع از عسل را بسیار پایین آورده . چون با این کار همان مقدار عسل طبیعی نیز از بین میرود.
تشخیص دقیق عسل طبیعی سختتر از آن چیزی است که فکرش را میکنید
خوب، حالا رسیدیم به قسمت اصلی ماجرا؛ چیزی که سوال همیشگی ما به وقت خریدن عسل بوده. من مطمئن هستم که شما هم وقتی مثل من برای اول با این حجم از جزئیات روبرو می شوید، تازه میفهمید که خریدن عسل خوب چه کار سختی است. خبر بد این است که اطلاعات و امکانات ما در منزل برای تشخیص عسل طبیعی و یا واقعی خیلی کم و پیشپا افتادهاند. یعنی تشخیص دقیق عسل واقعی از راههای مطمئنی چون دادن نمونهی عسل به آزمایشگاه امکانپذیر است.
چگونه عسل طبیعی را از عسل تقلبی تشخیص بدهیم؟
بیشترِ راههای خانگیای که برای تشخیص عسل طبیعی ارائه میشوند اغلب برای تشخیص عسلهای مصنوعی کارگاهی کاربرد دارند، اما وقتی پای عسل های تغذیهای و عسلهای مخلوط به میدان باز میشود، معمولا روشهای خانگی به خطا میافتند، چون یک پای تولید این عسلها جناب زنبور است که به طور طبیعی قند و فروکتوز و ساکاروز عسل را حدودا تنظیم میکند.
۱. عسل را از یک شرکت یا زنبوردار مطمئن بخرید
طبیعتا اولین راه برای اینکه عسل خوب نصیبمان بشود این است که عسل را از یک شرکت و یا زنبوردار باسابقه و مطمئن خریداری کنیم. چون در این وانفسا، هیچ زنبوردار باوجدان و خوشنامی نمیآید سابقهی چندین و چند سالهی خودش را برای سود بیشتر خراب کند. علاوه بر این، زنبوردارها می دانند که کیفیت عسل باعث قیمت مرغوب آن هم میشود و اصلا لازم نیست که آن سابقه و اعتبار را فدای تولید محصول بیشتر و افت قیمت عسلهایشان بکنند.
۲. به رنگ عسل توجه کنید
سابق بر این، رنگ عسل به عنوان یک محک حساب میشد؛ که عسل خوش رنگ و غیر کدر را به عنوان عسل مرغوب میشناختند. اما امروزه همه ی ما میدانیم که با توجه به منطقهای که کندوی عسل در آن قرار داده شده و حتی فصل و ماه جمعآوری عسل توسط زنبور، رنگ عسل ممکن است تیره و یا روشن شود. مثلا عسل چهل گیاه یا عسل کوهی – خصوصا در فصل بهار – رنگ روشنی دارد و در عوض عسل شوید تیره است و عسل گون کهربایی است. حتی عسلی که در فصل بهار از یک کندو جمع آوری میشوند با عسلی که در تابستان و نهایتا اوایل پاییز بدست میآید، از نظر رنگ با هم فرق دارند. در نتیجه شما با توجه به مشخصات کلی گیاه مربوطه و منطقهای که کندو در آن بوده، میتوانید عسلتان محک را بزنید.
۳. شیرینی عسل طبیعی زننده نیست
در مورد بو و طعم عسل هم که زمانی محک خوبی بود، اتفاق دیگری افتاده، چون این روزها اسانسهای زیادی تولید شدهاند که میتوانند همان بو و طعم را به عسل اضافه کنند. اما من اینجا یک نکتهی کنکوری در مورد بو و طعم عسل به شما می گویم که بار نگرانی شما را سبک کند. شیرینی عسل طبیعی چون از دل طبیعت به دست آمده، مثل شیرینی میوههاست. یعنی اگر شما یک تکه از شیرینترین میوه را میل کنید و بلافاصله آن را با یک قاشق شکر مقایسه کنید میفهمید که اثر شیرینی آن یک قاشق شکر بیشتر و ماندگارتر است تا شیرینی میوه. ضمنا شیرینی میوه به نسبت شیرینی شکر، زننده و آزاردهنده نیست. همین تفاوت هم در مورد عسلی که از دل طبیعت بدست آمده با عسلی که به هر ترتیب به آن شکر اضافه شده، وجود دارد.
۴. ویژگیهای عسل طبیعی بعد از مدتی تغییر میکند
موضوع بعدی در نگهداری عسل مشخص میشود. یعنی عسل طبیعی ، همانطور که از نامش پیداست، یک مادهی بکر و دستکاری نشده است. پس اگر به مدتی طولانی در جایی بماند و یا گرما ببیند، طعم و بو و حتی ظاهر آن دچار تغییر میشود و حتی شکرک هم میزند که به نسبت شکرکهای مواد قندی مثل مربا بافت دانه ریزتری دارد. برای همین است که قدیمی ها میگفتند عسل را تازه تازه بخور. اما در مورد عسلهای دستکاری شده و مصنوعی، باید گفت که چون عسل مصنوعی از شکر اشباع شده، طعم آن در درازمدت و یا در مجاورت حرارت تغییر چندانی نمیکند.
۵. عسل مصنوعی بوی تندتری دارد
ضمنا بوی اسانس صنعتی تندتر از اسانس طبیعی است، جدا از اینکه عسلهای مصنوعی یا دستکاری شدهای که مدتی از تولید آنها گذشته، معمولا بوی ترش هم میگیرند و اگر احیانا شکرک بزنند، به خاطر تبلور مواد قندی، شکرکهای آنها دانهدرشت است.
۶. برگهی آزمایش هم میتواند گاهی راهگشا باشد
در انتها باید بگویم که این روزها تولیدکنندگان و شرکتهای معتبر و خوشسابقهی عسل به همراه محصول خودشان یک برگه آزمایش هم به شما ارائه میکنند که درصدهای مربوط به گلوکز، فروکتوز، ساکارز، رطوبت طبیعی و دیگر موارد را به شما ارائه میدهد و این برگه سندی است بر اصالت و مرغوبیت عسل. البته حواستان باشد که این برگه چیزی متفاوت از برچسبهایی است که به تعداد بالا تکثیر شدهاند و روی عسلهای متفرقه چسبانده شدهاند.
روش های عملی تشخیص عسل اصل از عسل تقلبی
راه اول: تست عسل طبیعی با یک لیوان آب
مواد لازم: یک لیوان آب سرد، یک قاشق عسل مورد نظر
یک قاشق عسل را داخل یک لیوان آب سرد بریزید. اگر قطرههای عسل حل نشدند و همان طور عمودی باقی ماندند و در لیوان تهنشین شدند، عسل اصل است، اما اگر عسل در آب حل و ذرات آن به صورت رشتههایی در آب ناپدید شدند، احتمال اینکه آن عسل تقلبی باشد بیشتر است.
عسل تقلبی که در آب حل شده است
عسل طبیعی و اصل که در آب حل نشده است
راه دوم: تست عسل طبیعی با آتش زدن!
مواد لازم: یک تکه پنبه، مقداری عسل مورد نظر، یک عدد فندک یا کبریت
پنبه را گلوله کنید و آن را با لایهای از عسل آغشته کنید. شعله فندک یا کبریت را به آن نزدیک کنید. اگر پنبه آتش گرفت و همان طور مشتعل باقی ماند به احتمال زیاد عسلی که دارید اصلی و طبیعی است. در غیر این صورت باید به آن عسل شک کرد!
پنبه آغشته به عسل غیراصلی که مشتعل باقی نمیماند
پنبه آغشته به عسل طبیعی که بعد از آتش زدن مشتعل باقی میماند
راه سوم: روی ناخن دست
مواد لازم: یک انگشت دست ، چند قطره عسل مورد نظر
روی انگشت شست دستتان قطرهای عسل بریزید. عسل غیرطبیعی معمولا قوام لازم را ندارد، روی انگشت شما پخش میشود و به سمتی میلغزد. اما عسل طبیعی روی انگشتتان میماند.
عسل تقلبی که روی انگشت شست پخش میشود
عسل طبیعی که روی انگشت شست ثابت میماند
راه چهارم: شکرک زدن عسل
شکرک زدن نشانه طبیعی بودن عسل است! عسل در واقع یک ماده اشباع شده از قندهای طبیعی است که با پایین آمدن دمای هوا از 14 درجه شروع به بلوری شدن و جامد شدن میکند. که اصطلاحا به آن شکرک زدن میگویند که اصطلاح درستتر آن رُس بستن است. شکرک زدن برای عسلهایی که چند ماهی از تولیدشان گذشته امری طبیعی است و شما را نباید نگران کند. برعکس اگر عسلی در دماهای خیلی پایین هم شکرک نزند باید به آن شک کرد. چطور؟ بعضی از کارخانهها هنگام بستهبندی عسل آن را حرارت میدهند تا از جامد شدن آن جلوگیری کنند. ولی عسلی که حرارت دیده است تمام خاصیتهای خود را از دست میدهد و در شرایطی حتی تبدیل به یک ماده سمی میشود. بنابراین از دیدن شکرک یا رس بستن عسل نگران نشوید.
از کجا عسل باکیفیت بخریم؟
راسته عسل و فرآوردههای آن در بازار باسلام، یکی از راستههای پربار و متنوع است که دهها غرفهدار نه تنها عسل بلکه بسیاری از فرآوردههای آن نظیر ژل رویال یا شاه انگبین، گرده گل، بره موم، موم و … را به طور مستقیم عرضه میکنند. شما میتوانید بین غرفههای مختلف بچرخید، قیمتها را مقایسه کنید، قصه غرفهدارها را بخوانید و همچنین تجربه خرید مشتریهای قبلی را ببینید.
راستی آیا شما هم دستی بر عسل دارید؟ ترفندی برای شناخت عسل طبیعی توی آستین دارید؟ به ما هم بگویید!
سوالات متداول درباره تشخیص عسل طبیعی از تقلبی
شیرینی عسل طبیعی زننده نیست و بر خلاف عسل مصنوعی بوی تندی ندارد. به علاوه طعم عسل طبیعی به مرور تغییر میکند.
عسلی است که در تولید آن، زنبور در کنار تغذیه از شهد گلها و گیاهان، از انواع مواد مصنوعی مانند شکر، قند، شیره خرما و … تغذیه میکند.
به عسلی که برای افزایش حجم آن، مستقیما با مواد گلوکزی و عسل مصنوعی مخلوط میشود، عسل مخلوط گفته میشود.
اگر عسل طبعی اصولآ رس می مبند یااگر یک قاشق مرباخوری عسل طبیعی دریکِ پیاله کوچک ته گردبریزید بعددویاسه قاشق غذاخوری ابسرد بر یزید وپیاله چند مرتبه دوارانی بچرخانید درنتیجه شکل کندو ظاهر میشود ولی بهترین ازمایش ساکارز