برای خنک شدن بدن چه کار کنیم؟

تابستان امسال (1397) عجیب گرم است و داستان گرانی، خاموشی و تحریم آن را هم گرم‌تر کرده است. در این اوضاع و احوال من می‌خواهم درباره خنک شدن در تابستان بنویسم! تا هنگام خرید از بازار، این موارد یادتان باشد.

خنکی بدن

نوشیدنی‌های خنک‌کننده

تا صحبت از تابستان و گرما می‌شود شما زود یاد نوشیدنی‌های خنک می‌افتید که حق هم دارید؛ چون یکی از مشکلات گرما از دست دادن آب بدن است. اما بعضی نوشیدنی‌های امروزی خوشمزه ولی پر از قند و شکر هستند و ارزش غذایی کمی دارند و موجب چاقی و عوارض بعدی می‌شوند. 

از معروف‌ترین نوشیدنی‌های تابستانی دوغ و شربت‌های خاکشیر، لیموترش تازه، بیدمشک و سکنجبین است. البته قدیم‌ترها نوشیدنی‌های هیدارته سنتی مانند سکنجبین برای خودش جایگاهی داشت و خوردن خیار (معمولی یا خیارچنبر) و سکنجبین یا کاهو و سکنجبین صفایی داشت.

بوییدنی‌های خنک‌کننده

از نظر طب ایرانی، طبع تابستان گرم و خشک است و باید از گرمی‌ها و خشکی‌ها کمتر استفاده کرد. این پرهیز فقط شامل خوردنی‌ها نیست بلکه حواسمان به بوییدنی‌ها هم باید باشد. بعضی بوها گرم و خشک هستند و مغز را که سرد و تر است، خشک‌تر می‌کنند.

این خشکی حتی منجر به دردچشم و سردرد هم می‌گردد. پس به عطرهایی که استفاده می‌کنید دقت کنید؛ مثلاً از عطر و بوهای طبیعی، مشک و عنبر خیلی گرم است ولی بوی صندل، کافور، بنفشه و نیلوفر خنک است. پس سری به بازار عطاری بزنید و چیزهایی بخرید که طبع خودشان و بویشان سرد و تر باشد.

میوه‌های آب‌دار و خنک‌کننده

میوه‌ها امسال خیلی گران‌تر از پارسال  و دور از دست شده‌اند اما بگذارید حداقل برای افزایش اطلاعات عمومی! از خاصیت میوه‌هایی بگویم که هم خنک‌کننده هستند و هم آب بدن را تأمین می‌کنند. آب کافی در بدن به گردش خون که یکی از عملکردهایش حفظ دمای بدن است کمک می‌کند. همچنین وجود آب برای شادابی پوست لازم است. 

از میوه‌های تابستانی هندوانه است که طبع و مزاجش سرد و تر است و به خنک شدن بدن و جبران آب از دست رفته کمک می‌کند. قدیم‌ترها تابستان و هندوانه دو یار همیشگی بودند اما حالا خندوانه کمی جایش را پر کرده است. بعد از هندوانه نوبت خربزه است که طبعش از هندوانه معتدل‌تر است. 

همیشه خوردن آب خالی به مقداری که بدن هر فرد به آن نیاز دارد (نه این که همه روزی هشت لیوان آب بخورند!) لازم است ولی در تابستان که فصل لیموترش هست خوب است چند قطره آبلیموی تازه به یک لیوان آب اضافه کرد و خورد تا هم از خاصیت خنک‌کنندگی و هم از خاصیت سم‌زدایی میوه لیمو استفاده کرد. 

از هلو، گلابی، انجیر، آلبالو، گیلاس و انگور بی‌دانه، چون گران شده‌اند حرفی نمی‌زنم، اما معلوم است این میوه‌ها بی جهت و بی حکمت در تابستان نمی‌ٰرسند و فقط برای خشک کردن و مصرف در زمستان نیست! 

از میان تره‌بارها کدوی خورشتی هم برای تابستان مناسب است. طبع کدو سرد و تر است که بدن را خنک می‌کند و نیز منگنز دارد که از بدن در برابر رادیکال‌های آزادشده که بیشتر در تابستان و موقع قرار گرفتن در برابر نور خورشید اتفاق می‌افتد محافظت می‌کند.

طبعتان گرم است یا سرد؟

تا حالا از خوردنی‌ها و بوییدنی‌های گرم و سرد گفتم اما از نظر طب ایرانی طبع آدم‌ها هم سرد و گرم دارد؛ همان طور که اعضای بدن هم نسبت به هم گرم و سرد هستند. مثلاً قلب و کبد جزو اندام‌های گرم هستند و مغز و نخاع و استخوان جزو اندام‌هایی با طبع سرد.

منظور از طبع، طبع اصلی و مادرزادی و مزاج غالب انسان در هنگام سلامتی است؛ چون بیماری‌ها و شرایط اقلیمی و آب‌وهوایی در ایجاد و تغییر طبع مؤثرند.

بر این اساس کسانی که طبع بدنشان گرم است در تابستان بیشتر اذیت می‌شوند؛ مانند صفراوی‌ها (گرم و خشک) که در همه فصول سال گرم هستند و در زمستان هم لباس کمی می‌پوشند یا دموی‌ها (گرم و تر) که در تابستان خیلی گرم هستند اما در زمستان کمی احساس سرما می‌کنند و به لباس بیشتری نسبت به صفراوی‌ها نیاز دارند. 

اما بلغمی‌ها (سرد و تر) همیشه احساس خنکی و سرما دارند و در زمستان زیاد لباس می‌پوشند و سودایی (سرد و خشک) در زمستان خیلی احساس سرما می‌کنند و زیاد لباس می‌پوشند اما در تابستان مثل بلغمی‌ها احساس خنکی ندارند. 

به طور خلاصه، آدم‌های گرم‌مزاج، در بیشتر ماه‌های سال احساس گرمی دارند و لباس گرم نمی‌پوشد و آدم‌های سرد‌مزاج، یا در همه سال احساس سرما دارند و در زمستان خیلی بیشتر می‌شود یا در زمستان احساس سرمای بیشتری می‌کنند. بنابراین خوب است طبعتان را بشناسید و به میزانی که گرم‌مزاج یا سردمزاج هستید در تابستان از سردی‌ها و تری‌ها استفاده کنید.

البته سفارش به خوردن سردی‌ها، به معنای حذف گرمی‌ها نیست. در نگاه طب ایرانی، گرمی‌ها اثرگذار و انرژی‌بخش هستند و سردی‌ها اثرپذیر و تسهیل‌کننده. البته می‌توان برنامه غذایی طوری عمل کرد که میان گرمی‌ها و سردی‌ها تعادلی برقرار شود. مثلاً خورشت کدو با اضافه شدن ادویه و زعفران که گرم‌اند تا حدودی میان گرمی و سردی تعادل برقرار می‌شود.

خنک‌کننده‌های غیرخوراکی‌

نکته پایانی این که خنک‌کننده‌های غیرخوراکی‌ نیز وجود دارند که در خنک شدن مؤثر هستند و البته در آن‌ها هم مانند موضوع تغذیه باید نکات سلامتی رعایت شود که مجال دیگری می‌خواهد. مثل برنامه خواب، میزان ورزش و فعالیت بدنی، حمام و استخر، دور بودن از نور مستقیم خورشید و فعالیت جنسی. 

همچنین اثر گرمازدگی و بی آبی در افراد دیابتی می‌تواند خطرناک باشد و آن‌ها باید هم از جهت قند خون و هم از جهت طبع اصلی بدن و طبع کلیه‌ و کبد، بیشتر مراقب سلامتی خودشان باشند.