سال‌هاست شنیده‌ایم که دولت‌ها نباید نفت و منابع معدنی را خام و ارزان بفروشند! البته دولت باید به فکر این مسائل باشد و به منِ شهروند روستایی یا شهری چه ربطی دارد! من بهتر است به کار و بارم بچسبم و هشتم را از گرو نُه‌ام دربیاوریم. اما خام‌فروشی و ارزان‌فروشی مشکلی نیست که فقط برای دولت‌ها پدید بیاید؛ مشکل مشترک خیلی از تولیدکنندگان شهری یا روستایی است.
هر کدام از ما که کسب‌وکاری داریم نمونه یک دولت هستیم و با این درد دست و پنجه نرم می‌کنیم. ممکن است کشور من، نیم‌هکتار کشاورزی باشد یا تولیدی خانگی خردی در یکی از اتاق‌های خانه‌ام. اما درد همان درد است. درد بسیاری از باغداران و کشاورزان ایرانی، قیمت پایین محصولات کشاورزی در روستاست. این مشکل زمانی دردآورتر می‌شود که همان محصول، در شهر، گاهی بیش از دو یا سه برابر قیمت ناچیز روستا به فروش می‌رسد.
تفاوت قیمت با حذف واسطه، در یک مثال واقعی
میلیون‌ها بار شعار «حذف واسطه و ایجاد سازوکار مناسب برای فروش مستقیم و حمایت از تولیدکننده و مصرف‌کننده» و شعارهایی از این دست را در رسانه‌ها شنیده‌ایم ولی متأسفانه همه‌اش در سطح شعار باقی مانده است. هرچند هر از گاهی کارهای کوچک و موقتی انجام شده است اما هنوز بعد از گذشت نزدیک به چهل سال از برپایی نظام سیاسی و اقتصادی جدید کشور، موفق به حل این مشکل نشده‌ایم. بهتر است با یک نمونه فرضی، مدیریت فروش و درآمدزایی یک باغ نیم‌هکتاری در یک روستا را برای شما ترسیم کنیم.
این باغ، نیم‌هکتار وسعت دارد و در یکی از روستاهای توابع شهرستان شاهرود قرار دارد و محصول اصلی آن زردآلو، سیب، گیلاس و سنجد است. سال بررسی این باغ را ۱۳۹۴ در نظر می‌گیریم و مشاهدات تجربی این بررسی را عیناً ارائه خواهیم کرد. شاید راه‌حل مناسبی برای مشکل خام‌فروشی و ارزان‌فروشی محصولات این باغ پیدا کنیم:
- قیمت زردآلوی باکیفیت در بازار تره‌بار شهرستان، میانگین ۲۵۰۰ تومان است.
- زردآلوی خوب با بسته‌بندی مناسب و سلفون پیچ‌شده، در بازار تره‌بار حداکثر ۲۷۰۰ قیمت دارد.
- هزینه کارگری برای چیدن و بسته‌بندی ۲ تن زردآلو با احتساب هر کارگر ۴۰ هزار تومان، ۲۴۰ هزار تومان برآورد می‌شود.
- خرید سبد و سلفون برای بسته‌بندی نیز با احتساب ۳۲۰ سبد، حدوداً ۴۵۰ هزار تومان محاسبه می‌شود.
- کرایه وانت برای انتقال محصول به شهر نیز ۷۰ هزار تومان حساب کنید.
- در مجموع، جمع‌آوری و انتقال محصول به بازار، چیزی حدود ۸۰۰ هزار تومان هزینه دارد.
حال اگر درآمد ناشی از فروش ۲ تن زردآلوی باکیفیت را ۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان محاسبه کنیم و هزینه جمع‌آوری و بسته‌بندی و انتقال را از آن کسر کنیم، به مبلغ ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان خواهیم رسید. واسطه‌های میدان‌های تره‌بار، همین محصول را راهی تهران می‌کنند و کمتر از ۲۴ ساعت بعد از چیده شدن محصول، شهروندان تهرانی زردآلوی شاهرودی را به قیمت حداقل ۷ هزار تومان از فروشگاه‌ها و میوه‌فروشی‌های سطح شهر خریداری خواهند کرد.
اگر تولیدکننده، خودش بفروشد
اگر از نظر حقوقی و قانونی به ماجرا نگاه کنیم، قانون در برابر همه واسطه‌های فروش، زبانی ساکت خواهد داشت؛ چرا که بر اساس برگ خرید (فاکتور) و با سود مصوب اتحادیه، محصول را می‌فروشند. حالا هرچه‌قدر این محصول واسطه بیشتری بخورد، سود بیشتری به جیب واسطه خواهد رفت و در صورت ورود نهاد‌های نظارتی هم برگ خریدهای صوری صادر می‌شود و دیگر کار به این راحتی قابل پیگیری نخواهد بود و عملاً راه به جایی نخواهد برد!
برای فرار از این چرخه باطل که به تولیدکننده و مصرف‌کننده ضرر جدی وارد می‌کند، در ابتدایی‌ترین روش، پیشنهاد می‌شود تولیدکننده به صورت مستقیم محصول خود را با پرداخت هزینه کرایه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان به تهران یا یکی از شهرهای بزرگ اطراف خود ببرد و محصول خود را در محله‌ها به‌صورت خرده‌فروشی و زیر قیمت فروشگاه‌های میوه، حداقل ۷۰ درصد بالاتر از قیمت شهرستان عرضه کند. این فروشنده در سال ۱۳۹۴ با این کار، حداقل ۵ میلیون تومان به درآمدش اضافه شده است.
تصور کنید باغبانی در یک سال زحمت، ۵ میلیون تومان درآمد تولید کرده اما با حرکتی به‌موقع، درآمدش را در یک روز دو برابر کرده است. این افزایش درآمد، حاکی از چرخه معیوب عرضه محصولات در ایران است. ولی با راهکارهایی هرچند کوچک و ابتدایی مثل عرضه بی‌واسطه، می‌شود با این معضل مبارزه کرد و درآمد بالاتری کسب کرد. البته آن سوی قصه نیز مثبت است و آن دسترسی آسان‌تر و ارزان‌تر مصرف‌کننده به محصولات کشاورزی است.
این پیشنهاد برای دولت‌های کوچکی که در حدود نیم‌هکتار محصول دارند مناسب به نظر می‌رسد. البته این راه، ممکن است با خطر (ریسک) هم مواجه باشد. قاتل تره‌بار در تابستان، گرماست و باغبان به راحتی جرأت نمی‌کند تمام دسترنج یک‌ساله خود را بردارد به کلان‌شهرها ببرد و بدون مهارت و آشنایی، محصول خود را عرضه کند. پیشنهاد می‌شود قبل از فصل برداشت محصول، به بازار هدف سفر کند و در صورت امکان با وانت یا خاور سردخانه‌دار محصولاتش را از گرما حفظ کند. درست است که هزینه حمل و نقل کمی بالا می‌رود ولی در عوض با این روش عمر میوه‌ها افزایش پیدا می‌کند.
این نکته را فراموش نکنید که فاصله میان زردآلوی شهرستان و تهران فقط ۶ ساعت گرماست؛ زمانی که زردآلوها از گرما له شوند! البته اگر چنین اتفاقی برای محصول شما افتاد، دنیا به آخر نرسیده است! محصولتان را دور نریزید. در یادداشت‌های بعدی به آن‌ها خواهیم پرداخت.
نویسنده: علیرضا فرهادی
مطالب مرتبط:
بسیاری از تولیدکننده‌های خرد، خانگی و روستایی در بازار اجتماعی باسلام غرفه دارند.
همین حالا مستقیما از خودشان بخرید!
